HOE ALS OMSTAANDER HET VERSCHIL MAKEN
Iedereen heeft het jammer genoeg al eens meegemaakt. Je ziet iets gebeuren waarvan je denkt dat het niet correct is. Maar hoe reageer je daarop, zonder jezelf in gevaar te brengen?
Studies tonen aan dat meer dan de helft van de omstaanders niet ingrijpen of reageren als ze getuige zijn van agressie, een noodsituatie, een ernstig ongeval of een situatie van (seksueel) grensoverschrijdend gedrag.
Dit wordt het ‘bijstander effect’ genoemd. Niemand doet iets omdat we denken dat iemand anders wel iets zal doen of hulp zal bieden. Wel iets doen, kan een groot verschil maken voor het slachtoffer die het meemaakt. De persoon die het meemaakt voelt zich veiliger en gesteund. Het zorgt er vaak effectief voor dat de situatie niet escaleert of de grensoverschrijdende situatie zelfs stopt.
WAT IS GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
Er zijn verschillende vormen van grensoverschrijdend gedrag. Alles wat iemand doet of zegt, wat voor jou niet fijn aanvoelt, is grensoverschrijdend gedrag. Dat is voor iedereen anders: jij bepaalt waar jouw grenzen liggen.
Een grapje te veel? Een aanraking die onaangenaam voelde? Zodra iets niet goed voelt, mag je ‘nee’ zeggen tegen de ander. Ook als iets in het begin wél leuk was en je het toen wél wou. Welke soorten grensoverschrijdend gedrag zijn er?
Iemand kan op verschillende manieren over jouw grenzen gaan: met woorden, aanrakingen, seksueel … Zolang het gedrag gepast is, iedereen zich er goed bij voelt, is het geen probleem. Of als na een ruzie of een verbale uitval het wordt uitgepraat en bijgelegd.
Het wordt een probleem wanneer:
• Er opzettelijk en herhaaldelijk kwetsende of ongewenste opmerkingen of handelingen zijn;
• De geviseerde er zich niet (meer) goed bij voelt;
• Het gedrag blijft duren, ook al vraagt het slachtoffer om te stoppen;
• Er sprake is van een machtsonevenwicht (bv. groot leeftijdsverschil);
• Er wordt verbaal of fysiek geweld gebruikt.
DIT IS NIET OKE
Tussenkomen maakt een verschil voor het slachtoffer. Maatschappelijk komt grensoverschrijdend gedrag regelmatig in de media, #metoo en wordt aangegeven dat dit niet ok is. Daders komen er niet langer weg mee.
Omgekeerd geeft niet reageren de boodschap dat het grensoverschrijdend gedrag getolereerd wordt. Dat geldt ook binnen organisaties. Zwijgen is uiteraard niet automatisch toestemmen. Maar als je als omstaander(s) niet reageert, geef je wel een soort van vrijgeleide aan de persoon die het gedrag stelt.
Positief aan deze insteek is dat iedereen iets kan doen: samen kunnen wij het verschil maken. We mogen niet verwachten van het slachtoffer dat hij of zij grensoverschrijdend gedrag tegengaan. Want dan leg je de verantwoordelijkheid en eigenlijk de schuld bij het slachtoffer, het zogenaamde ‘victim blaming’. We zullen sneller opkomen voor iemand die bij de ‘groep of afdeling’ hoort en minder snel voor iemand die minder populair is of bij jouw team of vriendengroep hoort.
4 STAPSTENEN TOT ACTIE
Mensen doorlopen verschillende stappen voor ze effectief tot actie (kunnen) overgaan. Maar hoe de stappen invullen, kan verschillen voor iedereen.
1 Waarnemen
Je moet het gedrag gezien en gehoord hebben. Als je bijvoorbeeld muziek aan het luisteren bent of gefocust een mail aan het typen bent, zal je niet doorhebben als er rond jou, iets grensoverschrijdends gebeurt. Uiteraard zal je dan niet ingrijpen.
2 Herkennen
Wanneer iemand in zijn jeugd gepest is geweest of seksueel grensoverschrijdend gedrag heet meegemaakt, worden makkelijker gelijkaardige situaties opgemerkt.
Stereotypen kunnen ook een valkuil vormen. Past de situatie daar niet in, dan zullen we deze minder snel inschatten als een probleem situatie. Zo kunnen mannen ook slachtoffer zijn of vrouwen de dader.
Vaak gebeurt grensoverschrijdend gedrag subtiel en bouwt het zich zo verder op. Daarnaast speelt de (bedrijfs)cultuur een rol. Wanneer ongepaste of seksuele opmerkingen erbij lijken te horen en niemand anders ingrijpt, ook leidinggevenden niet, lijkt het gedrag in die situatie oké. Als collega, omstaander kan je dan gaan twijfelen aan je eigen inschatting, ook al gaat het gedrag wel degelijk over de grens.
3 Verantwoordelijkheid nemen
Enkel het ongewenst gedrag herkennen is niet voldoende. Er zijn aspecten die maken dat we zelf niet snel zullen ingrijpen. Wanneer er getuigen zijn, gaan we er vaak vanuit dat iemand anders wel zal handelen. Zie hoger voor het ‘bijstaander-effect’ en de gedeelde verantwoordelijkheid. Een andere drempel is het ‘victim blaming’. ‘Bij een eerder compliment vond ze het wel oké, dan moet ze nu niet zagen’ of ‘Als ze zo gekleed rondloopt, dan vraag je er echt wel om’. We leggen de verantwoordelijkheid bij het slachtoffer en niet bij de dader die het gedrag stelt.
4 Reageren
Je hebt grensoverschrijdend gedrag gezien, je herkent het, je wil iets doen… dan kom je bij de laatste stap: reageren. Ook daar zijn er bepaalde drempels.
Uiteraard speelt macht een belangrijke rol op de werkvloer. Het spreekt voor zich dat het moeilijker is om in te gaan tegen gedrag van je leidinggevende.
Daarnaast moet je een afweging maken van welke aanpak in een bepaalde situatie het beste is. Je kan daarbij rekening houden met je eigen veiligheid en positie of rol in de groep. Mensen zijn vaak bang om de sfeer te verpesten of om de zaken onnodig op te blazen. Ook daar hou je rekening mee wanneer je kiest om al of niet te reageren.
Wanneer er een sfeer heerst waarin grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar is, en tussenkomen wordt gezien als iets positiefs, dan zullen mensen sneller ingrijpen.
DE 5 A’S
Als omstaanders kan je impact hebben situaties van grensoverschrijdend gedrag. Je kan helpen de dader te stoppen of vermijden dat de situatie escaleert. Door te reageren ondersteun je het slachtoffer, kan je de uitkomst positief beïnvloeden en voor sociale verandering zorgen door te laten merken dat het gedrag niet oké is.
Je kan op verschillende manieren ingrijpen. Welke je kiest is afhankelijk van de situatie, je eigen positie en je relatie tot de betrokkenen. Daarnaast is er ook je eigen persoonlijkheid. Maar je kan altijd iets doen. Het maakt écht het verschil voor het slachtoffer. Vijf manieren om te reageren.
Anderen betrekken: samen sta je sterk. Betrek collega’s of vrienden, een andere omstaander of een verantwoordelijke. Zo hoef jij je niet alleen in de situatie te begeven. Dit is een goede optie als je onvoldoende veilig of zeker voelt.
Aanwezig blijven: als je op het moment zelf niet iets kan doen of je voelt je niet goed op je gemak, kan je aanwezig blijven en de situatie in het oog houden. Na het voorval kan je dan het slachtoffer steun bieden door te vragen of deze persoon erover wilt praten of je ergens mee naartoe kan gaan of iemand kan bellen.
Afleiding creëren: dit kan helpen om de situatie te analyseren en in te schatten, wat is hier precies aan de hand? Het helpt ook om het gedrag te stoppen en verdere escalatie te voorkomen. Trek de aandacht weg van de situatie. Stel een vraag die over iets anders gaat. Doe alsof je de persoon kent die wordt lastiggevallen. Begin over iets alledaags, vraag de weg… laat een voorwerp vallen… Het doel is om de aandacht weg te halen van wat er tussen hen.
Afzonderen: haal de persoon die het ongewenst gedrag ondergaat weg uit de situatie. Dit kan door één van de betrokken personen (eventueel met een smoesje) mee te nemen naar een andere plaats.
Aanspreken: Je kan de persoon die het grensoverschrijdend gedrag ondergaat, vragen of alles oké is en of je kan helpen met iets. Als je voelt dat het kan, kan je ook de dader aanspreken, dat zijn gedrag ongewenst of niet respectvol is, dat je merkt dat de ander het niet leuk vindt of door te vragen om ermee te stoppen.
Belangrijk om te weten is dat er hierbij geen vaste volgorde of ‘goede’ en ‘slechte’ manier is. Wat voor jou de beste manier van handelen is om te reageren, verschilt van situatie tot situatie.
EERSTE HULP OP DE WERKVLOER – PRAAT EROVER
Niets is zo belangrijk om zich gesteund te voelen in lastige situaties. Voelt u zich alleen of wilt u een situatie delen? Neem dan contact op met uw interne vertrouwenspersoon of bel de hulplijn 1712.
Welke stappen, tips of traject het meest succes heeft, hangt af van persoon tot persoon. Het is belangrijk om eenvoudige ‘truckjes’ te hanteren. Immers een crisismoment overvalt ons doorgaans onverwachts. Een simpele aanpak heeft dan het meeste kans op slagen.
Meer weten:
9 manieren om pestgedrag aan te pakken
